ਪੰਥ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਯੋਧਾ-ਜਥੇਦਾਰ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ
ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
ਸਿੱਖਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ,ਇਹਨਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ,ਅਤੇ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਨੂੰਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ’ਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾਉਣ ਖ਼ਾਤਰ ਕਈ ਸਫ਼ਲ ਮੋਰਚੇ ਲਾਏ । ਜਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ । ਇਹਨਾਂ ਹੀ ਜੇਲ੍ਹ ਯਾਤਰੂਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੁਰਸਿੱਖ ਸੀ “ਜਥੇਦਾਰ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ”।
ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿਤਾ ਬੇਲਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ,ਮਾਤਾ ਅਤਰ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਪਿੰਡ ਨਾਗੋ ਕੇ ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ 1894 ਨੂੰ ਹੋਇਆ । ਧਾਰਮਿਕ ਰੁਚੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਘਰ ਦਾ ਮਹੌਲ ਅਸਰਦਾਰ ਹੋਇਆ,ਉਥੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਨੇ ਵੀ ਆਪ ਦੇ ਜੁਆਂਨ ਹੋ ਰਹੇ ਮਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ । ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ “ਚਾਬੀਆਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ”ਵਿੱਚ 1921ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ 6 ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਕੈਦ ਕੱਟੀ । ਕੈਦ ਦੀ ਇਹ ਜਾਗ ਲਗਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੇ ਇੱਕ ਪਲਟਾ ਖਾਧਾ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਵਿਆਹ ਨਾਂ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਕਰ ਲਿਆ ।
“ਗੁਰੂ ਕੇ ਬਾਗ” ਮੋਰਚੇ ਸਮੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀਆਂ ਡਾਂਗਾ ਖਾਂਦਿਆਂ ,ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੇ ਕੇ ਅਟਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਦੋ ਸਾਲ ਦੀ ਫਿਰ ਸਖ਼ਤ ਕੈਦ ਕੱਟੀ । ਜੈਤੋ ਮੋਰਚੇ ਸਮੇਂ 9 ਫਰਵਰੀ 1924 ਨੂੰ 500 ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਜੋ ਜੱਥਾ ਜਾਣਾ ਸੀ ,ਆਪ ਉਸ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਰਗਰਮ ਸਨ । ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਆਪ ਨੂੰ 8 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਹੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ । ਧਾਰਾ 17-ਬੀ ਤਹਿਤ ਦੋ ਸਾਲ ਲਈ ਮੁਲਤਾਨ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀਆ ਸੀਖਾਂ ਪਿੱਛੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । 1925 ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿਡ਼ਤਾ ਅਤੇ ਸੰਕਲਪ ਵੇਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਐਕਟ ਬਨਾਉਣਾ ਅਸੂਲੀ ਤੌਰ’ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਲਿਆ,ਤਾਂ ਦੂਸਰੇ ਸਾਰੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪ ਨੂੰ ਵੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
1926 ਤੋਂ 1954 ਤੱਕ ਪੂਰੇ 28 ਵਰ੍ਹੇ ਆਪ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬਣੇ ਰਹੇ । 1926 ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਬਣੇ,ਅਤੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ 28 ਸਾਲ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨਿਭਾਉਣ ਸਮੇ, ਦੋ ਵਾਰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਬਣੇ । ਉਹਨਾਂ ‘ਨੇ ਵਧਾਏ ਮਾਲੀਏ ਵਿਰੁੱਧ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਵੀ ਕੀਤਾ,ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਕੈਦੀ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਇਆ ।
4 ਜੁਲਾਈ 1930 ਤੋਂ 15 ਜੁਲਾਈ 1933 ਤੱਕ ਆਪ “ਸ਼੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕਮੇਟੀ” ਦੇ ਮੈਂਬਰ ,1933 ਤੋਂ 1936 ਤੱਕ “ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬੋਰਡ” ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ 1935 ਵਿੱਚ “ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ “ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਵੀ ਅਖਵਾਏ । ਜਿੱਥੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਵਜੋਂ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤਣ ਲਹਿਰ ਸਮੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਹੋਰ ਕੱਟਣੀ ਪਈ,ਉਥੇ 1937 ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਈ ਮਗਰੋਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੀ ਮਾਰ ਝੱਲਣੀ ਪਈ ।
1938 ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਮਾਲੀਆ ਵਧਾਉਣਾਂ ਚਾਹਿਆ,ਤਾਂ 20 ਜੁਲਾਈ 1938 ਦੇ ਦਿਨ ਇਸ ਵਾਧੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਰੋਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ । ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਨੇ 1600 ਵਿਖਾਵਾਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ । ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਦੌਰਾਂਨ ਅਨੇਕਾਂ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋਏ ,ਅਤੇ ਸੈਂਕਡ਼ੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਵੀ ਹੋਏ,ਪਰ ਮੋਰਚਾ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ । ਇੱਕ ਲੱਖ ਦੇ ਕਰੀਬ ਕਿਸਾਂਨਾ ਨੇ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ‘ਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ । ਜਥੇਦਾਰ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋ ਕੇ ਨੂੰ ਤਾਂ ਭਾਂਵੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਲਈ ਫਿਰ ਕੈਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆਂ,ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਮਾਲੀਆ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਵੀ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਈ ।
1953 ਤੋਂ 1960 ਤੱਕ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ,9 ਸਾਲ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ,ਅਤੇ 1960 ਵਿੱਚ ਆਪ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਫੇਰੂਮਾਨ ਸਮੇਤ ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ।, ਇਸ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਰਾਜ ਗੋਪਾਲਾਚਾਰੀਆ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ ।
1964-65 ਵਿੱਚ ਆਪ ਬਿਮਾਰ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ,ਅਤੇ ਸਮੇ ਸਮੇ ‘ਤੇ ਲਗਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਸੱਟਾਂ ਦਾ ਦਰਦ ਦੁਖੀ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆ,ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਵਿਗਡ਼ਦੀ ਸਿਹਤ ਨੂ ਮੱਦੇ ਨਜ਼ਰ ਰਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ 10 ਦਸੰਬਰ 1965 ਨੂੰ ਪੀ ਜੀ ਆਈ ਚੰਡੀਗਡ਼੍ਹ ਵਿਖੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਭਰਤੀ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ । ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਨਿਰਭੈ ਯੋਧਾ ਜਰਵਾਣੀ ਮੌਤ ਹੱਥੋਂ ਜਖ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਲਡ਼ਾਈ 16 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਹਾਰ ਗਿਆ । ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਚਹੇਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਲੱਖਾਂ ਦੁਆਵਾਂ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਾਹ ਨਾ ਦੁਆ ਸਕੀਆਂ । ਅੱਜ ਜਿਸਮਾਨੀ ਤੌਰ’ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਨਹੀਂ ਹਨ,ਪਰ ਉ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਲੋਕ ਕਾਰਜਾਂ ਜ਼ਰੀਏ ਜੀਵਤ ਹਨ,ਅਤੇ ਜੀਵਤ ਹੀ ਰਹਿਣਗੇ ।ਡਾਕ ਸੰਪਰਕ:ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
ਭਗਤਾ-151206 (ਬਠਿੰਡਾ)
ਮੋਬਾਈਲ ਨੰਬਰ::98157-07232
ਸਿੱਖਾ ਨੇ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ,ਇਹਨਾਂ ਸਥਾਨਾਂ ਦੀ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ,ਅਤੇ ਇਸ ਸਬੰਧੀ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਾਨੂੰਨ ਬਨਾਉਣ ਲਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ’ਤੇ ਦਬਾਅ ਪਾਉਣ ਖ਼ਾਤਰ ਕਈ ਸਫ਼ਲ ਮੋਰਚੇ ਲਾਏ । ਜਿੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਜੇਲ੍ਹ ਯਾਤਰਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ । ਇਹਨਾਂ ਹੀ ਜੇਲ੍ਹ ਯਾਤਰੂਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਗੁਰਸਿੱਖ ਸੀ “ਜਥੇਦਾਰ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋਕੇ”।
ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿਤਾ ਬੇਲਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਘਰ ,ਮਾਤਾ ਅਤਰ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਪਿੰਡ ਨਾਗੋ ਕੇ ਜਿਲ੍ਹਾ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿੱਚ 1894 ਨੂੰ ਹੋਇਆ । ਧਾਰਮਿਕ ਰੁਚੀਆਂ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਜਿੱਥੇ ਘਰ ਦਾ ਮਹੌਲ ਅਸਰਦਾਰ ਹੋਇਆ,ਉਥੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਨੇ ਵੀ ਆਪ ਦੇ ਜੁਆਂਨ ਹੋ ਰਹੇ ਮਨ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਕੀਤਾ । ਪਹਿਲੀ ਵਾਰੀ “ਚਾਬੀਆਂ ਦੇ ਮੋਰਚੇ”ਵਿੱਚ 1921ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ 6 ਮਹੀਨੇ ਦੀ ਕੈਦ ਕੱਟੀ । ਕੈਦ ਦੀ ਇਹ ਜਾਗ ਲਗਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸ ਦੇ ਜੀਵਨ ਨੇ ਇੱਕ ਪਲਟਾ ਖਾਧਾ ਅਤੇ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਵਿਆਹ ਨਾਂ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਪ੍ਰਣ ਕਰ ਲਿਆ ।
“ਗੁਰੂ ਕੇ ਬਾਗ” ਮੋਰਚੇ ਸਮੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਹਕੂਮਤ ਦੀਆਂ ਡਾਂਗਾ ਖਾਂਦਿਆਂ ,ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੇ ਕੇ ਅਟਕੇ ਜੇਲ੍ਹ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਦੋ ਸਾਲ ਦੀ ਫਿਰ ਸਖ਼ਤ ਕੈਦ ਕੱਟੀ । ਜੈਤੋ ਮੋਰਚੇ ਸਮੇਂ 9 ਫਰਵਰੀ 1924 ਨੂੰ 500 ਸਿੰਘਾਂ ਦਾ ਜੋ ਜੱਥਾ ਜਾਣਾ ਸੀ ,ਆਪ ਉਸ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਰਗਰਮ ਸਨ । ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਆਪ ਨੂੰ 8 ਫਰਵਰੀ ਨੂੰ ਹੀ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ ਗਿਆ । ਧਾਰਾ 17-ਬੀ ਤਹਿਤ ਦੋ ਸਾਲ ਲਈ ਮੁਲਤਾਨ ਜੇਲ੍ਹ ਦੀਆ ਸੀਖਾਂ ਪਿੱਛੇ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤਾ । 1925 ਵਿੱਚ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਿੰਘਾਂ ਦੀ ਦ੍ਰਿਡ਼ਤਾ ਅਤੇ ਸੰਕਲਪ ਵੇਖ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਐਕਟ ਬਨਾਉਣਾ ਅਸੂਲੀ ਤੌਰ’ਤੇ ਪ੍ਰਵਾਨ ਕਰ ਲਿਆ,ਤਾਂ ਦੂਸਰੇ ਸਾਰੇ ਕੈਦੀਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਆਪ ਨੂੰ ਵੀ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ।
1926 ਤੋਂ 1954 ਤੱਕ ਪੂਰੇ 28 ਵਰ੍ਹੇ ਆਪ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਬਣੇ ਰਹੇ । 1926 ਵਿੱਚ ਹੀ ਆਪ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਬਣੇ,ਅਤੇ ਮੈਂਬਰ ਵਜੋਂ 28 ਸਾਲ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨਿਭਾਉਣ ਸਮੇ, ਦੋ ਵਾਰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਪ੍ਰਧਾਨ ਵੀ ਬਣੇ । ਉਹਨਾਂ ‘ਨੇ ਵਧਾਏ ਮਾਲੀਏ ਵਿਰੁੱਧ ਬੰਦੋਬਸਤ ਕਮੇਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਵੀ ਕੀਤਾ,ਅਤੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਇੱਕ ਸਾਲ ਕੈਦੀ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਇਆ ।
4 ਜੁਲਾਈ 1930 ਤੋਂ 15 ਜੁਲਾਈ 1933 ਤੱਕ ਆਪ “ਸ਼੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕਮੇਟੀ” ਦੇ ਮੈਂਬਰ ,1933 ਤੋਂ 1936 ਤੱਕ “ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਬੋਰਡ” ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਅਤੇ 1935 ਵਿੱਚ “ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਅਕਾਲੀ ਦਲ “ਦੇ ਜਥੇਦਾਰ ਵੀ ਅਖਵਾਏ । ਜਿੱਥੇ ਦੇਸ਼ ਭਗਤੀ ਵਜੋਂ ਨਾ-ਮਿਲਵਰਤਣ ਲਹਿਰ ਸਮੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਹੋਰ ਕੱਟਣੀ ਪਈ,ਉਥੇ 1937 ਵਿੱਚ ਰਿਹਾਈ ਮਗਰੋਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਫਿਰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰੀ ਦੀ ਮਾਰ ਝੱਲਣੀ ਪਈ ।
1938 ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਕਿਸਾਨਾਂ ‘ਤੇ ਮਾਲੀਆ ਵਧਾਉਣਾਂ ਚਾਹਿਆ,ਤਾਂ 20 ਜੁਲਾਈ 1938 ਦੇ ਦਿਨ ਇਸ ਵਾਧੇ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਭਾਰੀ ਰੋਸ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ । ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਨੇ 1600 ਵਿਖਾਵਾਕਾਰੀਆਂ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫ਼ਤਾਰ ਕਰ ਲਿਆ । ਜ਼ਬਰਦਸਤ ਲਾਠੀਚਾਰਜ ਦੌਰਾਂਨ ਅਨੇਕਾਂ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋਏ ,ਅਤੇ ਸੈਂਕਡ਼ੇ ਜ਼ਖ਼ਮੀ ਵੀ ਹੋਏ,ਪਰ ਮੋਰਚਾ ਚਲਦਾ ਰਿਹਾ । ਇੱਕ ਲੱਖ ਦੇ ਕਰੀਬ ਕਿਸਾਂਨਾ ਨੇ ਇਸ ਅੰਦੋਲਨ ‘ਚ ਹਿੱਸਾ ਲਿਆ । ਜਥੇਦਾਰ ਊਧਮ ਸਿੰਘ ਨਾਗੋ ਕੇ ਨੂੰ ਤਾਂ ਭਾਂਵੇ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਇੱਕ ਸਾਲ ਲਈ ਫਿਰ ਕੈਦੀ ਬਣਾ ਲਿਆਂ,ਪਰ ਨਾਲ ਹੀ ਮਾਲੀਆ ਵਧਾਉਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਵੀ ਵਾਪਸ ਲੈ ਲਈ ।
1953 ਤੋਂ 1960 ਤੱਕ ਰਾਜ ਸਭਾ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ,9 ਸਾਲ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਦੇਸ਼ ਕਾਂਗਰਸ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰ,ਅਤੇ 1960 ਵਿੱਚ ਆਪ ਦਰਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਫੇਰੂਮਾਨ ਸਮੇਤ ਸੁਤੰਤਰ ਪਾਰਟੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ।, ਇਸ ਪਾਰਟੀ ਦਾ ਗਠਨ ਰਾਜ ਗੋਪਾਲਾਚਾਰੀਆ ਨੇ ਕੀਤਾ ਸੀ ।
1964-65 ਵਿੱਚ ਆਪ ਬਿਮਾਰ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ,ਅਤੇ ਸਮੇ ਸਮੇ ‘ਤੇ ਲਗਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਸੱਟਾਂ ਦਾ ਦਰਦ ਦੁਖੀ ਕਰਨ ਲੱਗਿਆ,ਤਾਂ ਆਪ ਜੀ ਦੀ ਵਿਗਡ਼ਦੀ ਸਿਹਤ ਨੂ ਮੱਦੇ ਨਜ਼ਰ ਰਖਦਿਆਂ ਹੋਇਆਂ 10 ਦਸੰਬਰ 1965 ਨੂੰ ਪੀ ਜੀ ਆਈ ਚੰਡੀਗਡ਼੍ਹ ਵਿਖੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਭਰਤੀ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ । ਜਿੱਥੇ ਇਹ ਨਿਰਭੈ ਯੋਧਾ ਜਰਵਾਣੀ ਮੌਤ ਹੱਥੋਂ ਜਖ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਲਡ਼ਾਈ 16 ਜਨਵਰੀ 1966 ਨੂੰ ਹਾਰ ਗਿਆ । ਡਾਕਟਰਾਂ ਦੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਅਤੇ ਚਹੇਤਿਆਂ ਦੀਆਂ ਲੱਖਾਂ ਦੁਆਵਾਂ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਸਾਹ ਨਾ ਦੁਆ ਸਕੀਆਂ । ਅੱਜ ਜਿਸਮਾਨੀ ਤੌਰ’ਤੇ ਭਾਵੇਂ ਨਹੀਂ ਹਨ,ਪਰ ਉ ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਲੋਕ ਕਾਰਜਾਂ ਜ਼ਰੀਏ ਜੀਵਤ ਹਨ,ਅਤੇ ਜੀਵਤ ਹੀ ਰਹਿਣਗੇ ।ਡਾਕ ਸੰਪਰਕ:ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਪ੍ਰੀਤ
ਭਗਤਾ-151206 (ਬਠਿੰਡਾ)
ਮੋਬਾਈਲ ਨੰਬਰ::98157-07232
No comments:
Post a Comment